مقدمه:
هرقدر معلمان به روش ها و الگوهای تدریس بیشتری، آگاهی و تسلط داشته باشند بهتر میتوانند درموقعیت های مختلف، روش های تدریس مناسب را به کارگیرند. روش تدریس، فرآیند منظم، ازپیش طراحی شده هدفدار و متعامل بین معلم و فراگیران می باشد که هدف آن ایجاد تغییرات مطلوب در فراگیران است و این تغییرات همان یادگیری در سه حیطه شناختی ،عاطفی و حرکتی است. یکی از روش های تدریس، روش سخنرانی است.
روش سخنرانی:
انتقال مستقیم مطالب با بیان شفاهی برای فراگیران
مراحل سخنرانی:
مرحله مقدماتی: سخنران به عنوان مقدمه، زمینه را برای ایجاد انگیزه و رغبت در مخاطبان فراهم می کند. سپس موضوع و برنامة مدنظرش را اعلام می کند و انتظارات خود را متذکر می شود.
مرحله میانی: سخنران مطالب موردنظر خود را نکته به نکته بیان می کند.
مرحله پایانی: سخنران مطالب ارائه شده را جمع بندی و خلاصه می کند، به سوالات پاسخ می دهد و سخنرانی را با یک حسن ختام پایان می دهد.
عوامل موثر درسخنرانی:
صدا، اشاره ها و حرکات بدن
معلم باید واضح و رسا صحبت کند.
معلم نباید خیلی تند حرف بزند.
معلم نباید با مکث های طولانی سخن بگوید.
معلم نباید با صدای بلند و گوش خراش صحبت کند.
ویژگی های روش سخنرانی:
سابقه روش سخنرانی به قرون گذشته برمی گردد.
سنتی ترین روش تدریس است.
روش معلم مدار و غیرفعال برای فراگیران است.
متداول ترین روش تدریس در بیشتر نظام های آموزش و پرورش جهان است.
نوع ارتباط در این روش، ارتباط یک سویه است.
امروزه این روش با روش های نوین درهم آمیخته و جزء روش های جدید محسوب می شود.
کاربرد روش سخنرانی:
هنگامی که استفاده از روش های دیگر ممکن یا آسان نباشد.
درصورتی که تعداد دانش آموزان زیاد باشد.
در مواردی که دانشی جدید به وجود آمده، اما در کتاب و مواد آموزشی مطرح نشده است.
در مواقعی که مخاطبان کم سواد باشند.
زمانی که معلم بخواهد تجربه های شخصی اش رابرای دانش آموزان بیان کند.
وقتی که معلم بخواهد در مدرسه برای اولیاء حرف بزند.
محاسن روش سخنرانی:
روش ارزان و مقرون به صرفه ای است.
مطالب به طور مستقیم و با نظم منطقی ارائه می شود.
دربردارنده تجربه های الهام بخش معلم است.
روشی انعطاف پذیر است.
مکمل کتاب درسی است و کمبودها و دشواری های آن را برطرف می سازد.
عامل تقویت قوة بیان معلم و مهارتهای گوش دادن و یادداشت برداری فراگیران است.
معایب روش سخنرانی:
معلم محور است.
فراگیران نقش فعالی ندارند.
تفاوت های بین فراگیران لحاظ نمی شود.
برای رشد فکری، تقویت خلاقیت و آموزش مهارت های عملی فراگیران مناسب نیست.
جلب نظر فراگیران تا آخر وقت کلاس امری دشوار است.
بیشتر به نفع معلم است تا فراگیر چون ارائة درس با این روش آسان تر از روشهای دیگر است.
نکاتی که در روش سخنرانی باید به آن توجه کرد:
سخنرانی خوب به آمادگی قبلی سخنران نیاز دارد.
با پایه تحصیلی و سن شنوندگان متناسب باشد و طولانی نباشد.
پیش از سخنرانی بایدحداقل یک بار آن را تمرین کرد.
از مثال های مناسب و مستدل و گاهی بذله گویی وشوخ طبعی استفاده کرد.
باید دانش آموزان را نسبت به وظایف خود در جریان سخنرانی آگاه کرد(سوال کردن و یادداشت برداشتن).
نتیجه گیری:
اگر معلمان بیش از اندازه از روش سخنرانی استفاده کنند، فراگیران را در طبقه دانش قرار می دهند و بدین ترتیب نظام آموزشی دچار فسیل شدن، جمود و یکنواختی خواهد شد.
تلفیقی از منابع:
ظرافت های معلمی: مجید نقیه
روش ها، فنون و الگوهای تدریس: امان الله صفوی
راهنمای تدریس(فنون و مهارت ها): سید حشمت الله مرتضوی زاده
مهارت های آموزشی و پرورشی: حسن شعبانی
اینترنت
مقدمه
هر معلمی در دوره تدریس خود ممکن است با دانش آموزان گستاخ برخورد داشته باشد. نکته ای که اکثر معلمان را آزرده می کند. تندی و بی ادبی این دانش آموزان طوری است که به نظر می رسد کنترل آن ها ممکن نیست. در این جا روش هایی را برای برخورد با دانش آموزان گستاخ پیشنهاد می کنیم.
با دانش آموز گستاخ چگونه برخورد کنیم؟
1- اگر خود تحت فشارهای روانی ناشی از زندگی و کار قرار داریم و نمی‌توانیم رفتار و گفتار خود را کنترل کنیم، بهتراست پیش از انجام هرکاری درباره دانش‌آموز، به فکر روشی برای کنترل فشارهای خود باشیم. تحقیقات نشان داده است اگر مربیان بتوانند برخی رفتارهای خود را تغییر دهند، فرمانبری دانش آموز بیشتر خواهد شد.
2-نباید افکار غلط و انحرافی درباره دانش‌آموز خود نداشته باشیم. به طور مثال: «شاگردم این کار را می‌کند تا حرص مرا دربیاورد یا او موجب تمام مشکلات در کلاس است.» چنین افکاری زمینه به‌وجود آمدن احساس بسیار بد را نسبت به آن دانش‌آموز مهیا می‌کند و به طور یقین بر رفتار ما و او اثر منفی می‌گذارد.
3-باید از ارایه دستورات مبهم، کلی و تکراری اجتناب کنیم. برای مثال، به جای این که بگوییم: «منظم باش»، شفاف و مشخص بگوییم که از او چه می‌خواهیم.
4-به جای سخنرانی و بحث و جدل، باید کوتاه و موثر با لحنی محکم ولی در کمال آرامش به او گوشزد کنیم که رفتارش در ما چه تأثیری گذاشته و اگر از این رفتار خود دست برندارد، چه عاقبتی در انتظار اوست.
5-بهتر است به یاد داشته باشیم که عاقبتی را برای او مشخص کنیم که شدنی و کوتاه مدت باشد. برای مثال نگوییم: برای همیشه از این کلاس خواهم رفت.
6- نباید انجام دادن خواسته‌هایمان را وظیفه او بدانیم بلکه پس از انجام دادن دستوراتمان باید او را با کلام و هدایای مورد علاقه تشویق کنیم.
7- می‌توانیم با مشارکت دانش‌آموزان فهرستی از مهمترین قوانین در کلاس و مدرسه به ترتیب اهمیت و همراه با روش انجام دقیق آن تهیه کرده و پس از مشخص کردن نوع محرومیت برای انجام ندادن‌شان، آن را با قاطعیت اجرا کنیم.
8-باید عوامل مشکل‌ساز را شناسایی و برای رفع آن ها اقدام کنیم.
9-به نیازهای جسمی، عاطفی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و… دانش‌آموزان باید بیشتر توجه کنیم.
10- باید سعی کنیم فرصتی را ایجاد کنیم تا دانش‌آموزان بتوانند نسبت به رفتارهای نامناسب خود فکر کنند.
11- بهتر است که ارتباط مربیان و مسوولان مدرسه را با والدین بیش از پیش تقویت کنیم.
12- راهنمایی و مشاوره با دانش آموز در خصوص عواقب خشونت و آثار اجتماعی آن و همچنین مشاوره با خانواده دانش آموز درباره کاهش رفتارهایی که منجر به خشونت نوجوان می شود، بسیار موثر خواهد بود.
13- ایجاد زمینه ی فعالیت های موثر در خانه و مدرسه برای اشتغال بیشتر نوجوان و تخلیه انرژی های جسمی و روانی او در کاهش خشونت و رفتارهای پرخاشگرانه بسیار تأثیرگذار است.
14-خودداری مدرسه از به کاربردن روش های انضباطی غلط و ایجاد فضای صمیمی تر میان معلمان و دانش آموزانِ نوجوانِ خشونت گرا، به کاهش رفتارهای خشونت آمیز و پرخاشگرانه می انجامد.
15- باید از تنبیه بدنی به طور جدی خودداری کرده و درصورت نیاز از محروم سازی های كوتاه مدت استفاده كنیم.
16- خوب است که برای شنیدن مسایل و مشكلات دانش آموزان وقت بگذاریم.
17- بهتر است از سرزنش و تحقیر كردن و مقایسه دانش آموزان به طور جدی خودداری كنیم.
- باید ضمن تقویت ابعاد معنوی در دانش آموزان، روش های آرام شده ی دینی را به آن ها آموزش دهیم.
19- باید علایم هشداردهنده خشم را به دانش آموزان آموزش دهیم تا بتوانند خشم خود را بهتر كنترل كنند.
20- بهتر است روش های «آرام شدنی » را به آن ها آموزش دهیم، ازجمله تنفس عمیق، حرف زدن های مثبت با خود و.
21-یكی از دلایل عصبانیت و ناراحتی دانش آموزان این است كه نمی توانند احساسات خود را به درستی بیان كنند. می توانیم با كمك عكس و فیلم و نقاشی انواع احساسات مانند خشم، ترس، شادی، غم و. را به آن ها آموزش دهیم.
22-چون بسیاری اسازگاری های دانش آموزان به دلیل ناآشنایی مربیان و والدین با مهارت های زندگی است، توصیه می شود مهارت های ارتباطی مانند گوش دادن، ابراز وجود، حل مسأله و تصمیم گیری و دیگر مهارت های زندگی را خود بیاموزیم و به دانش آموزان نیز آموزش دهیم.
درباره دانش آموزان بیش فعال علاوه بر موارد فوق، رعایت موارد زیر تأكید می شود:
ü دارو درمانی مستمر زیرنظر روا نپزشك كه ممكن است تا چند سال طول بكشد چرا كه با تشخیص و مراقبت درست، بیشتر آنان تا پایان دوره نوجوانی درمان می شوند.
ü تأمین خواب مناسب شبانه به هر طریق ممكن، حتی با اعلام خاموشی برای تمامی اعضای خانواده
ü پرهیز از خوردن قند و شكر، نوشابه گازدار، كاكائو، چیپس و پفك.
ü آموزش والدین در زمینه شیوه برخورد با آن ها و شیو ه كمك كردن به فرزند بیش فعا لشان در انجام كارهای روزانه
منبع:
مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: نسیم گوهری
این روش که سابقه ای طولانی در نظامهای آموزشی دارد به ارائه مفاهیم به طور شفاهی از طرف معلم و یادگیری آنها از طریق گوش کردن و یادداشت برداشتن از طرف شاگرد می پردازد. در این روش یک نوع یادگیری و رابطه ذهنی بین معلم و شاگرد ایجاد می شود.
مرحله اول: آمادگی برای سخنرانی
- آمادگی از نظر تجهیزات (آیا در سخنرانی از وسایل آموزشی استفاده خواهد شد؟)
- آمادگی عاطفی (آیا من با آسودگی سخنرانی می کنم؟)
- آمادگی از نظر زمان (آیا زمان کافی برای آماده شدن وجود دارد؟)
مرحله دوم: مقدمه سخنرانی
1- ایجاد رابطه بین معلم و شاگرد (معلم در ابتدای صحبت با دانش آموزان گپی بزند. لطیفه ای تعریف کند و
2- جلب توجه شاگردان:
با فعالیتهایی همچون طرح سوال، بخث و گفتگو، استفاده از وسایل بصری می توان به این مهم دست پیدا کرد. در جلب توجه شاگردان، روایت نکات زیر می تواند بسیار مفید باشد: الف: شناخت علایق و خواسته های شاگردان (توجه به عواملی همچون سن، جنس، وضع اجتماعی، اقتصادی و .)
ب: ایجاد انگیزش (در فرآیند تدریس، بهتر است به شاگرد گفته شود موضوع مشکل ولی قابل فهم و حل می باشد.)
ج: بیان صریح هدفها و نکات مهم سخنرانی
د: استفاده از پیش سازمان دهنده: ارائه پیش سازمان دهنده باعث دسته بندی اطلاعات، حفظ کردن آنها می شود.
ه) پیش آزمون و فعال کردن آگاهی و اطلاعات شاگردان: آزوبل می گوید: «یادگرفته های قبلی فراگیران مهمترین عامل در یادگیری آنهاست».
مرحله سوم: متن و محتوی سخنرانی
1- جامع بودن محتوی: متن سخنرانی باید تمام اهداف آموزشی را در بر داشته باشد. شاگردانی که سخنرانی معلمانشان جامعیت بیشتری داشته باشد بهتر یاد می گیرند.
2- سازماندهی منطقی محتوی: اسکینر معتقد است وقتی مواد آموزشی خوب سازماندهی شوند. یادگیری آسانتر می شود زیرا سازماندهی قدرت درک مفاهیم را افزایش می دهد.
3- استقرار توجه شاگردان در طول ارائه محتوی
الف: تغییردادن محرک: تنوع در به کارگیری محرکها سبب بالا رفتن انگیزه یادگیری خواهد شد. بین تنوع در حرکات و حالات چهره معلم و پیشرفت تحصیلی شاگردان، رابطه مستقیم وجود دارد. تغییرات تُن صدا در هنگام صحبت متناسب با موضوع در یادگیری تأثیرگذار است. تحقیقات نشان داده است که رابطه تغییر محرک و پیشرفت تحصیلی در دبستان منفی و در دبیرستان مثبت است.
ب: تغییر کانالهای ارتباطی: با تعییردادن ارتباط از سمعی به بصری احتمال تغییر مناسب در الگوی رفتاری به وجود می آید. بزرگسالان نظام آموزش بصری را بر سمعی ترجیح می دهند. (استفاده از اسلاید، نمودار، عکس و سایر رسانه های بصری)
ج: فعالیت جسمی: یادگیری باید به صورت فعالانه انجام شود. معلمان می توانند روش تدریس خود را با امکان درگیری جسمی و فکری شاگردان در روند یادگیری، غنی تر سازند. مثلاً با زنگ تفریحهای کوتاه مدت در بین سخنرانی، تکرار پاسخ شاگردان و استفاده از اسامی در مخاطب قراردادن آنها، موجب ایجاد توجه بیشتر در فرآیند تدریس شوند.
د: استفاده از طنز: کاربرد طنز در تدریس، میزان توجه و یادگیری شاگردان را افزایش می دهد (البته شوخیهایی که مربوط به مطلب تدریس شود).
ه: شور و حرارت سخنران: تحقیقات بیانگر این نکته است که مطالبی که با ذوق و شوق از جانب معلم ارائه شود بیشتر و بهتر یاد گرفته می شود. (آهنگ صدا، تغییر حالات چهره، ارتباط چشمی)
و: پرسش و پاسخ در حین سخنرانی: سوال کردن از شاگردان می تواند تأثیرات مطلوب زیر را داشته باشد:
- تأکید - تمرین - خودآگاهی - توجه - استراحت کوتاه - تکرار
مرحله چهارم: جمع بندی و نتیجه گیری
بعد از اتمام سخنرانی معلم می تواند:
الف: از شاگردان بخواهد که بعضی از نکات مهم درس را به خاطر بیاورند یا نظر خود را درباره آنها بگویند.
ب: به سوالهای شاگردان پاسخ گوید.
ج: نکات مهم و اساسی درس را گوشزد و مرور کند.
در پایان یک جلسه سخنرانی، معلم باید با شاگردان وارد مسائل غیررسمی شود تا خشکی و یکنواختی درس کاهش یابد و شاگردان در جلسات دیگر با رغبت بیشتر شرکت کنند.
محاسن و محدودیتهای روش سخنرانی
الف) محاسن
روش سخنرانی، مختص کلاسهای پرجمعیت است. روش بسیار ارزانی است. این روش می تواند تا حد زیادی با برنامه معلم تطبیق یابد. با توجه به موقعیتهای زمانی و مکانی و مجموعه تجهیزات، روش سخنرانی بسیار انعطاف پذیر است موقعیت سخنرانی ممکن است سبب تقویت اجتماعی، ذوق زیبایی، علاقه، اعتماد به نفس و کاهش احساس تنهایی شود.
ب) محدودیت روش سخنرانی
در این روش، چون معلم متکلم وحده است شاگردان چندان فعال نیستند. بیشتر از حس شنوایی استفاده می شود. قدرت تکلم شاگردان چندان تقویت نمی شود. تفاوتهای فردی در آن منظور می گردد. و محدودیت روش سخنرانی بیشتر متعلق به عدم کاربرد صحیح آنهاست. این روش، مستم وجود برخی از خصوصیات شخصیتی مانند صدا، روش سخنگویی، روانی سخن، آرامش و نظم و . است.